استادیار گروه جامعهشناسی دانشگاه تهران و از اعضای اصلی انجمن جامعهشناسی ایران، در ویژهبرنامه ۱۶ آذرماه، گرامیداشت روز دانشجو، در رابطه با توصیف و تفسیری که از فعالیتهای جمعی دانشجویی میشود، گفت: زمانی که ما از جامعه صحبت میکنیم باید از نهادهای اصلی آن هم سخن بگوییم و به بررسی وضعیت و شیوه عمل آنها بپرازیم، همچنین جامعه را از طریق مطالعه جنبشهای اجتماعی نیز میتوان مورد بررسی قرار داد.
به گزارش خبرنگار عطنا، حمیدرضا جلائیپور 13 آذرماه در ویژهبرنامه انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه علامه طباطبائی به مناسبت روز دانشجو در سالن شهید بهشتی دانشکده حقوق و علوم سیاسی این دانشگاه، (گزارش تصویری) در تعریف جنبشهای اجتماعی اظهار کرد: جنبشهای اجتماعی حرکات جمعی هستند که چهار ویژگی دارند؛ نخست، در درون خود دارای نوعی نگرانی، شکاف و تضاد هستند، دوم، درباره آن شکاف و تضاد گفتمان و ایدئولوژی شکل میگیرد، سوم، دارای تشکلها و سازمانهایی است که اهداف جنبش را پیگیری میکنند و چهارم اینکه جنبشهای اجتماعی اعتراض و نارضایتی خود را بروز میدهند.
جلائیپور با اشاره به اینکه یکی از انواع جنبشهای اجتماعی جنبش اقشاری است، گفت: یکی از جنبشهای اقشاری ایران جنبش دانشجویان در دانشگاه تهران بهعنوان اولین مؤسسه آموزش عالی بود، این به این معنا است که ما از زمان شکلگیری نخستین دانشگاهها با جنبشهای اقشاری دانشجویی هم روبهرو بودهایم.
جنبشهای اجتماعی هیچگاه خاموش نمیشوند
وی جنبشهای دانشجویی را پیشقراول جنبشهای ملی دانست و اذعان کرد: جنبشهای دانشجویی پیشقراول جنبشهای ملی هستند، چنانچه جنبش دانشجویی در نهضت ملی نفت هم دیده میشود، بهطوریکه در آن برهه همه افراد ترسیدند و عقبنشینی کردند اما دانشجویان بهپیش رفتند و سه شهید نیز دادند اما بعد از کودتا 28 مرداد در سال 1332 و شکلگیری ساواک این جنبشها سرکوب شدند.
جلائیپور ادامه داد: از سال 1339 به بعد جنبش دانشجویی مجدداً فعالیت خود را آغاز کرد و زمانی که نهضت 15 خرداد امام خمینی در قم سرکوب شد و تمام جبهها و نیروهای سیاسی ملی سکوت کردند، جنبش دانشجویی سکوت نکرد، بنابراین از سال 1342 به بعد یک حرکت چریکی شکل گرفت که بیشتر فعالان آن دانشجویان بودند که اتفاقاً این جنبش دانشجویی برخلاف دفعات قبل پیروز شد.
وی افزود: برخی فکر میکنند که بعد از انقلاب اسلامی جنبش دانشجویی در خدمت حکومت قرار گرفت درصورتیکه اینطور نیست و جنبش دانشجویی بعد از انقلاب در قالب نهادهای انقلابی ادامه یافت که توسط دانشجویان و برای پیگیری اهداف انقلاب اداره میشد و مثل الان نبود که این نهادها تبدیل به نهادی با اهداف دیگری شدهاند؛ همچنین در زمان جنگ نیز مهمترین نیرویی که جنگ را سازماندهی میکرد دانشجویان و فعالان دانشجویی بودند.
جلائیپور در رابطه با جنبشهای دانشجویی در دوره اصلاحات و روی کار آمدن سید محمد خاتمی، گفت: در این دوران نیز دانشجویان نیروی محرک اجتماعی بودند و از 10 سال پیش از رئیسجمهور شدن آقای خاتمی تلاش کردند تا این اتفاق بیفتند در غیر این صورت ایشان به ریاست جمهوری نمیرسیدند، بهطوریکه مخالفان آقای خاتمی باور نمیکردند ایشان 20 میلیون رأی بیاورد.
وی اضافه کرد: در سالهای بعد این جنش با اعمالی مثل ستارهدار کردن دانشجویان، محرومیت تحصیلی و زندانی کردن مهار و کنترل شد اما این جنبشهای اجتماعی هیچگاه کاملاً خاموش نمیشود، چنانچه هرچند وقت یکبار نیز شاهد شعلهور شدن مجدد آنها هستیم.
جلائیپور در رابطه با وضعیت فعلی جنبشهای دانشجویی گفت: در حال حاضر حرکتهای جمعی دانشجویی ما جنبشی نیستند بلکه صرفاً حرکتهایی انجمنی، تشکلی و پویشی هستند اما از مزایا و فواید این انجمنها و تشکلها این است که اینها تنها مؤلفه عرصه نقد و بررسی آزاد در ایران هستند، بااینحال این حرکتهای دانشجویی میتوانند به جنبش تبدیل شوند.
وی در رابطه با دلایل خالی بودن صندلیها در این نشست، اذعان کرد: اول اینکه امروزه تعداد دانشجویان خیلی زیاد شده و به 4 میلیون نفر رسیده است، این در حالی است که درگذشته بههنگام انتخابات بر سر 150 هزار صندلی در دانشگاه هم رقابت صورت میگرفت، اما در حال حاضر اینگونه نیست.
جلائیپور افزود: همچنین درگذشته محیطهای دانشجویی محیطهایی مردانه بودند اما الان دانشگاه محیطی زنانه شده است، این در حالی است که فعالیت و امکاناتی که زنان در اختیار دارند با مردان متفاوت است، بنابراین زنان برای شرکت در برخی جنبشها و فعالیتها با محدودیتهای گوناگونی روبهرو هستند.
وی در ادامه از تجاری شدن دانشگاهها خبر داد و گفت: علاوه بر این امروزه دانشگاهها پولی و به مؤسسات اقتصادی تبدیل شدهاند، چراکه تولید در کشور وجود ندارد و با رکود و تورم روبهرو است، بنابراین یکی از مراکزی که افراد میتوانند برای کار در آن حضور داشته باشند دانشگاهها هستند، پس دانشگاه همجهت تأمین این هزینهها از دانشجویان پول دریافت میکند.
جلائیپور در رابطه با هزینه داشتن این فعالیتهای جمعی و داوطلبانه گفت: یکی دیگر از دلایل کمتر شدن حضور دانشجویان در این نشستها و انجمنها هزینهبر بودن آن برای آنها است، چراکه با اعمالی همچون ستارهدار کردن، احضار در دادگاه و حراست، اخراج و مواردی از این قبیل برای دانشجویان مشکل ایجاد میکنند و آنها را از اینگونه فعالیتها بازمیدارند.
وی ادامه داد: از دیگر تغییراتی که رخ داده این است که روابط عمودی در انجمنهای اسلامی به روابط افقی تبدیل شده است، این به این معنا است که این انجمنها مستقلتر شدهاند و خود را از سلطه و کنترل یکنهاد بالادستی خارج کردهاند، بنابراین توصیه بنده به این افراد این است که خیلی خوشحال نباشند و برای پی بردن به وخامت اوضاع و صحبتهای دانشجویان، گروههای تلگرامی و نوع مکالمات را موردبررسی قرار دهند، چراکه در آنجا بحثها بسیار ساختاریتر و رادیکالتر است.
جلائیپور خاطرنشان کرد: اما نکته بسیار مهمتری که وجود دارد این است که علاوه بر جمعیت دانشجو کل جامعه نیز جنبشی شده است، چنانچه در سال اخیر ما شاهد اعتراضات سراسری مردم در 60 شهر تهران بودیم، در همین تابستان گذشته 20 شهر و در دو سال گذشته بیش از دو هزار نقطه اعتراضی وجود داشته است، بنابراین کل جامعه معترض و طلبکار شده و به جنبش رو آورده چراکه کل جامعه دانشگاهی شده است.
وی در رابطه با اینکه آیا این وضعیت در حد تشکل باقی میماند و یا تبدیل به جنبش میشود، گفت: در این مورد نمیتوان بهطورقطع اظهارنظر کرد، اما اگر محیط باز باشد جنبش صورت نمیگیرد اما اگر محیط بسته شود ناگهان فرصت عملی پیش میآید و دانشگاهها جنبشی میشوند.
جلائیپور در پایان اذعان کرد: انجمنها و تشکلهای دانشجویی علاوه بر اینکه عاملان نقد و بررسی آزاد در جامعه هستند همزمان باید به تجاری شدن دانشگاه هم توجه داشته باشند و اجازه ندهند که دانشگاه بهجای سنگر علم و حقیقت به سنگر پولسازی و تجارت تبدیل شود.