۰۵ شهريور ۱۳۹۹ ۱۴:۲۲
کد خبر: ۲۹۶۸۰۰
حسین میرزایی در نشست «تجربه زیسته و سبک زندگی دایاسپورای ایرانی»
حسین میرزایی*

همه جوامع بشری، از غرب گرفته تا شرق، با شکلی از دین‌ورزی و معنوی‌گرایی مواجه هستند و در بسیاری از این جوامع، دین جزو بنیادی و اساسی از فرهنگ به شمار می‌رود. به طور خلاصه، دین ترکیبی از باورها و کنش‌هاست. مراسم و مناسک نیز بخشی از کنش‌های دینی است که طیف وسیعی از رفتارهای اجتماعـی را شکل می‌دهند. مناسک دینی در هر جامعه‌ای گوناگونی، وسعت، پـویایی، اثرات فـرازمـانی و فرامکانی خاصی دارد.
در بین مناسک دینی در فرهنگ ایران، مراسم دهه اول محرم، بویژه ایام تاسوعا و عاشورا، یکی از باشکوه‌ترین و عظیم‌ترین مناسک است که با گذشت بیش از هزارسال همچنان به شکلی پویا در زندگی اجتماعی-فرهنگی ایرانیان جریان دارد و موجب دگرگونی‌ها و تغییرات بسیاری در کنش‌های فردی و اجتمـاعی شده است. عزاداری به‌عنوان یک مناسک دینی و علنی، اولین بار در دوره آل بویه در ایران شکل می‌گیرد و دسته‌های عزاداری در کوی و برزن به مرثیه‌خوانی می‌پردازند. با برآمدن حکومت سلجوقیان، این مناسک از حالت رسمی خارج و به درون خانه‌ها کشانده می‌شود. این روند برپایی مناسک عاشورایی تا دوره صفویان ادامه می‌یابد و با روی کار آمدن شاه اسماعیل صفوی و رسمی شدن مذهب شیعه، بار دیگر در شهرهای ایران به‌صورت علنی و باشکوه برگزار می‌شود و این مناسک تنوع پیدا می‌کند: مرثیه‌خوانی، مقتل‌خوانی، روضه‌خوانی، زنجیرزنی و... در دوره قاجار شبیه‌خوانی (تعزیه)، برپایی سقاخانه، تیغ‌زنی، سخنوری، مراسم تشت‌گذاری و... نیز رواج می‌یابد و تنوع برگزاری این مناسک افزایش می‌یابد. اما در دوره پهلوی اول، با طرح پروژه مدرن‌سازی ایران، مخالفت با سنت و دین آغاز می‌شود و ورود دسته‌های عزاداری به خیابان‌ها ممنوع و تکیه‌ها و حسینیه‌ها تعطیل می‌شوند و بدین شکل، نوع جدیدی از مناسک عزاداری ایجاد می‌شود که همانا «روضه‌های خانگی» است. پهلوی دوم تلاش زیادی کرد تا بتواند راه پدر را سرسخت‌تر ادامه دهد اما در عمل، ریزش بنیان‌های حکومت او از همین مناسک عاشورا (سال 1342) آغاز شد و آخرین تیر را شاید مراسم عاشورای سال 1357 بر تابوت شاهنشاهی ایران روانه کرد تا اهمیت مناسک محرم بیش از پیش در تاریخ ایران خودنمایی کند.
بدین ترتیب، همان طور که ملاحظه شد، این فراز و فرود مناسک محرم، همیشه باعث ایجاد شیوه‌های نوینی در عزاداری شده است.
امسال، با پیدایش پاندمی کرونا در جهان و ضرورت فاصله‌گذاری اجتماعی، امکان برگزاری مراسم عزاداری به روال سال‌های گذشته وجود نداشت. بنابراین، همانطور که انتظار می‌رفت، شیوه‌های جدیدی برای بزرگداشت عاشورای حسینی ایجاد شد. از برگزاری مراسم در فضاهای باز با رعایت فاصله اجتماعی گرفته تا حسینیه‌های سیار مداحان مشهور، تبدیل هر خانه به حسینیه، برگزاری مراسم‌ سخنرانی و مداحی و شبیه‌خوانی به‌صورت آنلاین در بستر اینترنت، تغییر نذرهای خوراکی به نذرهای فرهنگی و بهداشتی (توزیع ماسک و محلول‌های ضدعفونی) و... همه نشان از پویایی‌های بالقوه این مناسک دارد که می‌تواند همبستگی و وفاق اجتماعی، بازیابی هویت جمعی و ایجاد پیوندهای فرانسلی را بنابر شرایط زمان و مکان رقم بزند. انتظار می‌رود این پویایی‌ها در طول زمان بیش از پیش نمایان گردد و حیات اجتماعی این مناسک را تقویت سازد.


*مردم‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه‌طباطبائی
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* captcha:
* نظر:
مطالب دیگر
چگونه مسائل جنسی را به کودک آموزش دهیم؟
یک استاد دانشگاه در گفتگو با عطنا بررسی کرد

چگونه مسائل جنسی را به کودک آموزش دهیم؟

تربیت جنسی امری ضروری است و آموزش آن را از هر سنی که کودک شروع به سوال پرسیدن می کند باید شروع کرد. اما به طور کلی اولین زمان برای این آموزش 3 تا 5 سالگی است. چون کودک در این برهه سنی کنجکاوی هایی دارد
فقدان سرمایه اجتماعی، نظام سیاسی را با چالش‌ روبرو می‌کند/ مهاجرت یکی از نتایج شکاف میان دولت و ملت است
یک جامعه شناس در گفتگو با عطنا مطرح کرد

فقدان سرمایه اجتماعی، نظام سیاسی را با چالش‌ روبرو می‌کند/ مهاجرت یکی از نتایج شکاف میان دولت و ملت است

یک استاد دانشگاه معتقد است: «نهادهای دولتی و حاکمیتی نقش مهمی در اعتماد عمومی دارند و در واقع عملکرد نهادهای اجتماعی و سیاسی است که اعتماد را خلق می‌کند یا باعث کاهش آن می‌شود.»
فضای مجازی را باید کنترل کرد/ باید به سمت اینترانت حرکت کنیم
یک جامعه شناس در گفتگو با عطنا:

فضای مجازی را باید کنترل کرد/ باید به سمت اینترانت حرکت کنیم

در حال حاضر در معرض تهدید جدی هستیم. طرح مجلس درباره ساماندهی فضای مجازی اولین گام در جهت داشتن برنامه برای مدیریت فضای مجازی است و البته نباید به روش‌های نادرست مثل قطع کردن اینترنت روی بیاوریم.
مدیریت فضای مجازی در آمریکا و کره جنوبی چگونه است؟
بررسی قوانین اینترنت در کشورهای دیگر (1)

مدیریت فضای مجازی در آمریکا و کره جنوبی چگونه است؟

TikTok و WeChat دو شبکه اجتماعی چینی هستند که در دنیا با استقبال روبه‌رو شده‌اند، اما در زمان ریاست جمهوری ترامپ استفاده از این اپلیکیشن‌ها در امریکا به دلیل نگرانی های امنیتی ممنوع اعلام شد.
پر بازدیدها
آخرین اخبار