رئیس سابق انجمن جامعهشناسی ایران بیان کرد: از سال ۸۸ به بعد مصوبهای داریم که محصولات پتروشیمی به جای عرضه در بورس، به تدریج در بازار آزاد با حوالههای سازمان ذیربط توزیع میشود و بر اساس گزارشهای کارشناسی، این مصوبه سالیانه ۷۰۰ میلیارد تومان رانت برای برخی ایجاد میکند، گروههایی زیر لفافه طرح برای تولید و اشتغال این حواله را دریافت کرده و خارج از بورس محصولات را جابجا میکنند و این منابع مالی زیادی برای صاحبان این رانتها دارد.
به گزارش عطنا، محمدامین قانعیراد، عضو هیئت علمی گروه جامعهشناسی دانشگاه تهران و رئیس سابق انجمن جامعهشناسی ایران، در نشست «آب و رویکردهای نو در گذر تاریخی ایران؛ یک دهه همکاری ملی آب» که با حضور استادان جامعهشناسی، ارتباطات و کارشناسان حوزه آب، دوشنبه ۱۶ مردادماه در سالن خیام، خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد، گفت: جامعه ایران باید از نگاه و هژمونی تفکر مهندسی در مسائل مختلف از جمله مسئله آب عبور کند و به سمت اجتماعی کردن مسائل به پیش برود.
وی در مقدمه سخنان خود با اشاره به اینکه هنوز تعریف مشترکی از مسئله آب نداریم، افزود: زمانی که کودکی بیش نبودیم و در سال اول ابتدایی، در درس «بابا آب داد» فکر میکردیم، آب را فهمیدیم اما همان طور که آقای میانآبادی، پژوهشگر سیاستگذاری منابع آب اشاره کردند، «باید آب را تعریف کنیم».
عضو هیئت علمی گروه جامعهشناسی دانشگاه تهران درباره همین موضوع افزود: هنوز تعریفی مشترکی از این مایع حیاتبخش نداریم، بنابراین اولین مسئله برای حل بحران آب، تعریف مسئله آب است که باید در این زمینه فعالیت بهتری صورت بگیرد.
وی با بیان اینکه در قالب انجمن علمی جامعهشناسی و انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات به فعالیتهای علمی درمورد مسئله آب را شروع کردهایم، تصریح کرد: کسی از ما نخواسته بود در این مسئله ورود پیدا کنیم و بیشتر دغدغههای جامعه مدنی، نهادی و فردی بود و تاکنون 15 نشست در اینباره برگزار کردهایم تا بتوانیم با دید جامعهمحور به این مسئله مهم بپردازیم. ضمنآنکه نهادهای کشور نیز به ما یک ریال در این زمینه کمک مالی نکردند.
رئیس سابق انجمن جامعهشناسی ایران با اشاره به اجتماعی کردن مسائل، افزود: بدون اجتماعی کردن مسئله آب، نمیتوان راهحلی برای آن ارائه کرد، در حال حاضر نیز این نگرانی وجود دارد که وضعیت قبلی ادامه یابد و نهادهای مدنی و انجمنهای علمی به عنوان نهادهای کمتوقع و صاحب ایده، همچنان نادیده گرفته شوند.
وی افزود: نهادهای مثل وزارت نیرو و وزارتهای مرتبط با آب هیچ کمکی به ما نکردند و متأسفانه جامعهشناسی هنوز هم در ایران جدی گرفته نمیشود.
قانعیراد با بیان اینکه چرا نگاه و تفکر مهندسی قادر به حل مسئله آب نیست، اظهار کرد: بدون توجه به مسئله آب و اجتماعی کردن آن و نگاه جامعهشناختی این مسئله قابل حل نخواهد بود.
رئیس سابق انجمن جامعهشناسی ایران با انتقاد از عملکرد دولت یازدهم در عدم توجه و استفاده از ظرفیتهای انجمنهای علمی و جامعه مدنی، گفت: نگرانی که از دولت دوازدهم وجود دارد، این است که «در روی همان پاشنه بچرخد».
وی با اشاره به اینکه نگرانی ما تداوم همان وضعیت گذشته و بیتوجهی نسبت به نهادهای مدنی است، اضافه کرد: آنطور که باید و شاید انجمنهای علمی، جامعه مدنی و نهادهای مردمی به عنوان نهادهای کمتوقع، کمانتظار و صاحب ایده و اندیشه در این عرصه مورد توجه قرار نمیگیرند.
قانعیراد ادامه داد: انتظار ما این است که انجمنهای علمی در جلسات کارشناسی دعوت شوند و ایدههای آنها جدی گرفته بشود و با آنها تعامل لازم صورت بگیرد.
وی با اشاره به اینکه برای مهندسان هزینههای میلیادی میکنند، گفت: زمانی به ستاد مبازره به مواد مخدر مراجعه کردم، طرح انجمن علمی جامعهشناسی درباره اجتماعی کردن مبارزه با موادمخدر را ارائه دادم و برای اجرای آن 10 میلیون تومان بودجه درخواست کردم در واقع آن بودجه را هم برای برگزاری جلسات میخواستیم، ولی این طرح انجام نشد درحالی که صحبت از هزینههای میلیاردی در بخش مهندسان میشود.
استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران با بیان اینکه باید پیامدهای فعالیتهای عمرانی در فرهنگ و جامعه به دقت بررسی شود، گفت: حفظ منابع حیاتی یکی از اولویتهای اصلی جامعهشناسان است، نقد ما به فعالیتهای مهندسی ندیده گرفتن منابع حیاتی است، در غیر این صورت فعالیتهای مهندسی، فعالیتهایی خلاقانه هستند، چیزی که درمورد آن نگرانیم این است که نباید منابع مادی بر منابع حیاتی اولویت داشته باشد و این چیزی است که سالها با آن مواجه هستیم.
رئیس سابق انجمن جامعهشناسی ایران افزود: ما میخواهیم تنوع زیستی داشته باشیم، نخلستانهای ما زنده باشند، ماهیها در دریا به حیات خود ادامه دهند در حالی که فعالیتهای صنعتی خاک و آب را آلوده میکنند و همان عناصر اربعه که در گذشته مبنای زندگی معرفی میشدند، امروزه در حال نابودی هستند، خاک دچار فرسایش شدید شده است و نه تنها منابع سطحی بلکه منابع آب زیرزمینی نیز به اسم اقتصاد آلوده میشوند، این مسئله برای ما نگران کننده است.
وی اضافه کرد: بیتوجهی نسبت به محیطزیست تحت عنوان بحران آب ممکن است صورت بگیرد و نشانههایی از این مسئله نیز در کشور دیده است ولی البته گفته شده است که 95 درصد آبها را بخش کشاورزی مصرف میکند، در حالی که امروز این بخش فاقد ظرفیتهای تولید و اشتغال است، بنابراین باید فکری در این خصوص کنیم.
قانعیراد با بیان مثالی درباره همین موضوع پرداخت و گفت: گروهی میگویند که در جنوب برای تولید یک کیلوگرم خرما، دو هزار و ۳۰۰ لیتر آب مصرف میشود که قیمت آن سه هزار تومان است، پس باید برای این مسئله فکری شود و برای فعالیت کشاورزی کمبازده که نمیتواند اشتغال ایجاد کند، جایگزینی معرفی شود.
وی افزود: در انتخابات اخیر مسئله پتروشیمی توسط یکی از کاندیداها به عنوان یک محور جدی برای ایجاد اشتغال مطرح شد، این کاندیدا خیلی جدی گفت که به ازای تولید یک میلیون تن محصول، ۲۰۰ هزار شغل مستقیم و ۴۰۰ هزار شغل غیرمستقیم ایجاد میشود، در آن مقطع فکر کردم این یک حرکت پوپولیستی است اما امروز میبینیم که اقتصاد ایران به سرعت به سمت «پتروشیمی شدن» در حرکت است.
رئیس سابق انجمن جامعه شناسی ایران بیان کرد: نشانههای این گفته را در حرکت چهارم مردادماه درمورد بخش آبپخش، شهرستان دشتستان استان بوشهر شاهد بودیم، وزیر صنعت، معدن و تجارت برای افتتاح یک پروژه فاقد مجوز زیست محیطی به منطقه سفر کرد و با اعتراض مردم، این پروژه متوقف شد، اما سؤال اینجاست که یک وزیر چگونه به خود اجازه میدهد بدون دریافت مجوز زیست محیطی، پروژه پتروشیمی که برای آب و خاک عوارض دارد را افتتاح کند؟
وی در ادامه افزود: اخبار وحشتناکی وجود دارد که هیچ یک از صنایع عسلویه دارای تأسیسات تصفیه پساب نیستند و فقط مجتمع مبین دارای این تأسیسات است، سایر واحدهای صنعتی پساب خود را به مجتمع مبین ارسال میکنند این مجموعه نیز به دلیل تکمیل ظرفیت قادر به تصفیه کامل نیست و پساب سرطانزای کارخانهها وارد محیط میشود.
مخالفت جامعهشناسان با طرحهای توسعه، به مفهوم مخالفت با توسعه نیست بلکه مخالفت با ناپایداری طرحهای توسعه است، وقتی پروژهای پیوست اجتماعی ندارد، اجرای آن در جامعه گسست ایجاد میکند. در حال حاضر طرحهای توسعه اقتصادی سوار ما شدهاند و ما سوار الگوهای توسعه نشدهایم و بعد هم میخواهیم این رویه عوض شود.
این استاد جامعهشناسی با بیان اینکه درست است که در زمینه مصرف آب، بخش کشاورزی بسیار بیشتر از بخش صنعتی آب مصرف میکند، گفت: ولی قدرت ویرانگری همین سه یا چهار درصد مصرف آب بخش صنعت از منابع آب، قابل مقایسه با بخش کشاورزی نیست، در بخش کشاورزی اگر محصولات آن سمپاشی نشوند، آب آلوده نمیشود.
قانعیراد خاطرنشان کرد: در حالی که صنایع پتروشیمی و صنعتی به شدت، منابع آبی را آلوده میکنند، حتی اگر خروجیهای آن رقیق باشد، باز هم به سرعت محیط را آلوده میکند.
وی با اشاره به اینکه شاهد پیشروی از اقتصاد کشاورزی به سمت اقتصاد پتروشیمی هستیم، بیان کرد: بر اساس اولویت اسناد بالادستی که بخش کشاورزی را محور توسعه معرفی کرده است، تغییر اولویت توسعه کشور و حرکت آن به سمت توسعه پتروشیمی، روندی نگران کننده را نشان میدهد.
رئیس سابق انجمن جامعه شناسی ایران افزود: در سندی آمده است که ایران باید تولیدکننده اول محصولات پتروشیمی در منطقه باشد و این مسیر توسط تصمیمسازان دنبال میشود و ما به دنبال سادهترین راهحلها برای حل مشکلات هستیم.
وی با بیان اینکه بعد از اعتراض مردم جنوب به احداث پتروشیمی در منطقه آبپخش بوشهر، طرفداران پتروشیمی اعلام کردند که محصولات پتروشیمی، آب کمتری نسبت به بخش کشاورزی مصرف میکند، گفت: مثلاً یک تن آبزیان در یک منطقه شکار میشود و ۹۰۰ کیلوگرم آن هدر میرود، پس به این ترتیب صیادان آبزیان را نابود میکنند و با چنین استدلالهای سادهای، نباید به سمت خداحافظی با نخلستان و صیادی حرکت کنیم، ما باید بدانیم که با محیطزیست چگونه مواجه بشویم.
قانعیراد با رد ادعای اشتغالزایی بالا در صنعت پتروشیمی، گفت: اگر پتروشیمی یک میلیون تن محصول پایین دستی تولید کند، قادر به ایجاد ۲۰۰ هزار شغل خواهد بود، در حال حاضر نیز ما یک تن محصول پلیمری تولید کرده و آن را به خارج صادر میکنیم و اشتغال در صنایع پاییندستی پترشیمی است.
وی افزود: از سال ۸۸ به بعد مصوبهای داریم که محصولات پتروشیمی به جای عرضه در بورس، به تدریج در بازار آزاد با حوالههای سازمان ذیربط توزیع میشود و بر اساس گزارشهای کارشناسی، این مصوبه سالیانه ۷۰۰ میلیارد تومان رانت برای برخی ایجاد میکند، گروههایی زیر لفافه طرح برای تولید و اشتغال این حواله را دریافت کرده و خارج از بورس محصولات را جابجا میکنند و این منابع مالی زیادی برای صاحبان این رانتها دارد.
وی با بیان اینکه حرکتهای زیست محیطی ژستهای شیک نیست بلکه با سلامت مردم سر و کار دارد، اظهار کرد: اینکه گفته میشود در شرایط نبود اشتغال نباید شعار زیستمحیطی دارد، بدترین شکل پرداختن به مسائل در کشور است، این رویه مجموعه منازعات بین جامعه مدنی، دولت و بازار (بهویژه بخش صنعتی بازار) را تشدید میکند، این منازعات به بحرانها دامن میزنند.
رئیس سابق انجمن جامعهشناسی ایران با بیان اینکه گفتوگوی اجتماعی در جامعه ایران در حال شکلگیری است، گفت: شرایط گفتوگو درباره آب، پیوند آب و توسعه با سیاسی شدن مسئله، بسیار پیچیده شده است، ما برای حل مسئله آب نیازمند سرمایه اجتماعی چندگانه هستیم تا ذینفعان مختلف در مسئله آب را به یکدیگر پیوند دهیم.
قانعیراد با ابزار خرسندی از گفتوگو جامعه در زمینه مسائل اجتماعی، بیان کرد: جامعه مدنی و مردم در ایران به درجه از آگاهی رسیدهاند که دولت دیگر نمیتواند آنها را نادیده بگیرید و این اتفاق مبارکی است اما برای حل مشکلات و بحرانهایی مثل آب، به راهحلهای پیچیدهتری نیازمند هستیم و به این سادگی نمیشود از اینگونه مسائل خارج شد.
وی در بخش دیگری از سخنان خود اظهار کرد: مخالفت جامعهشناسان با طرحهای توسعه، به مفهوم مخالفت با توسعه نیست بلکه مخالفت با ناپایداری طرحهای توسعه است، وقتی پروژهای پیوست اجتماعی ندارد، اجرای آن در جامعه گسست ایجاد میکند.
قانعیراد افزود: در حال حاضر طرحهای توسعه اقتصادی سوار ما شدهاند و ما سوار الگوهای توسعه نشدهایم و بعد هم میخواهیم این رویه عوض شود.
وی از ارزشگذاری اقتصادی مسائل زیستمحیطی مخالفت کرد و گفت: نمیتوان حفظ محیطزیست را با پول سنجید، این نگاه غلطی است که همه چیز را تبدیل به پول کنیم و بین حق حیات یک جانور و پول نسبتی وجود ندارد.
رئیس سابق انجمن جامعه شناسی ایران اضافه کرد: توده مردم دغدغه معیشت دارند اما نباید برنامهریزان اولویت را به شکم بدهند و اولویتهای اقتصادی را در نظر بگیرند.
قانعیراد در پایان برای بهبود شرایط فعلی مسئله آب پیشنهاداتی ارائه کرد و گفت: باید برای ارزیابیهای اجتماعی و زیست محیطی، منابع مالی به مؤسسات اختصاص یابد و تمامی وزرا و شخصیتهای سیاسی کشور مشاور آب داشته باشند، طرحهای عمرانی بدون مجوز افتتاح نشود و سیاستمداران به جای مدرکگرایی به دنبال کار حزبی باشند.
او ادامه داد: فسادزدایی از فعالیتهای اقتصادی، صنعتی، آب و پتروشیمی در دستور کار قرار گیرد، مسئله آب اجتماعی شود، فراتر از پیوست زیستمحیطی، هر طرح پیوست آب داشته باشد و مسئله محیطزیست غیرسیاسی شود و همچنین فعالیت سمنها به رسمیت شناخته شود.
این استاد جامعه شناسی خاطرنشان کرد: باید نظام حکمرانی آب بهبود یافته و به کارشناسان فرصت مطالعه و اعلام نظر درباره پروژههای عمرانی از طریق سایت وزارتخانههای مرتبط داده شود و در نهایت نیز طرح آمایش سرزمین تهیه شود.