مدارس مجازی و از راه دور اگر چه ممکن است ویژگیهای مثبت در آموزش حضوری را مورد تهدید قرار داده باشند اما فرصتهایی را نیز خلق کردند.
این گزارش گزارش سوم از سلسله گزارشهای میدانی «
عطنا» در خصوص آموزش مجازی است که بخش سوم آن به نگاه والدین نسبت به این موضوع آموزش مجازی بر میگردد. پیش تر دو
بخش اول و
بخش دوم گزارش منتشر شده بود.
مدارس مجازی از نگاه والدین
همهگیری کووید 19 و قرنطینه سراسری در تمام دنیا، کشور ما را نیز تحت تاثیر خود درآورد و خانه و خانواده را که پیش از این از اهمیتی بدیهی و حاشیهای برخوردار بود، در مرکز توجه قرار داد.
هماینک خانواده به امنترین و مهمترین مکان در زندگی اجتماعی همه ما تبدیل شده است. نقشهایی که در خانواده و جامعه دارای تمایز و تفکیک قابل توجهی در عملکرد بود، هماکنون دچار اختلال و درهمروی بیسابقهای شده است، چرا که به واسطه قرنطینه، برخی نقشهای اجتماعیِ خارج از خانه به درون خانه و خانواده وارد، و بر نقشهای پیشین خانوادگی سوار شده است.
این چکیدهای است از یک پژوهش میدانی کوچک مقیاس درباره آنچه در حدود یک سال گذشته در خانوادهها به واسطه مدرسه مجازی گذشته است و درهمروی عنوان شده مسائلی را برای امنترین نقطه جامعه ایجاد کرده که در این یادداشت به آنها اشاره خواهیم کرد.
این پژوهش بین حدود 30 دانشآموز در مقاطع تحصیلی مختلف از پیشدبستانی تا دوره متوسطه انجام شد. مصاحبهها به صورت گفتوگویی صمیمانه و دوستانه از طریق پیامرسان واتسآپ پیگیری شد و مدت زمان گفتوگوها بنا به ویژگیهای فردی متفاوت بود. برخی گفتوگوها کوتاه و برخی در چند روز ادامه پیدا کرد.
در این پژوهش دانشآموزان به شیوه نمونهگیری هدفمند انتخاب و سعی شد علاوه بر دانشآموزان شهر تهران، برخی از شهرهای دیگر نیز بنا به دسترسی در نظر گرفته شوند و نهایتا از شهرستانهای تهران، کرج، اصفهان، اسلامشهر و شهر قدس نمونهها انتخاب شدند.
سعی شد نوع جنسیت دانشآموزان نیمی دختر و نیمی پسر باشد. دانشآموزان به گونهای انتخاب شدند که طیفهای متنوع طبقات اجتماعی و مدارس مختلف را در خود داشته باشند.
پرسشها درباره مدارس مجازی
به علت گفتوگوی صمیمانه و باز، چارچوب گفتوگو انعطافپذیری بالایی داشت ولی فحوای گفتوگو حول سوالات زیر بود:
- فرزند شما در دوره آموزش مجازی چه مسائلی داشت؟ درباره این تجربه حرف بزنید.
- آیا فرزند شما این شیوه از آموزش را میپسندد؟
- میزان یادگیری فرزندتان را چگونه ارزیابی میکنید؟
- از نکات مثبت و قابل توجه مدرسه مجازی حرف بزنید؟ اینکه پیامدهای مثبت ماجرا چه بوده است؟
- چه چالشهایی با مدرسه مجازی داشتید؟
- آیا دوست دارید به همین شیوه ادامه پیدا کند؟
- آیا شما به سیستم پشتیبانی و ارزیابی مدرسه مجازی دسترسی داشتید؟
- اگر شما جای مسئولین بودید چه راهکاری پی میگرفتید؟
مادران و مدارس مجازی
مادر صبا که خانم تحصیلکردهای بود، وضعیت تحصیلی فرزندش را از اولویت بالایی میدانست، ایشان از خدمات مدرسه دولتی که دخترش تحصیل میکرد راضی نبود و همزمان با کلاسهای مدرسه دولتی، هماهنگ کرده بود تا دخترش در کلاسهای یک مدرسه شاهد که رسیدگی بالایی داشتند نیز حضور داشته باشد.
این مادر به افزایش تدریجی ظرفیتهای شبکه شاد اشاره داشت اما آن را کافی نمیدانست. علاوه بر آن، هم طبق اظهارات این مادر و هم سایر مادران معلوم شد رسیدگی مدارس غیرانتفاعی و پیگیریهای آموزشی آنها به قویتر است.
مادر امیر که فرزندش کلاس هفتم بود از انگیزه بسیار کم فرزندش برای درس خواندن و نبود فضای مناسب در خانه گلهمند بود. این مادر میگفت برخی معلمها برای کلاس تلاش زیادی میکنند اما برخی نیز تنها با فوروارد کردن کلیپهای ضبط شده و موجود در اینترنت به کلی از مسئولیت شانه خالی کرده و پیگیر امور تحصیلی دانشآموزان نیستند.
این مادر به ضعف قابل توجه سیستم پشتیبانی تحصیلی اشاره کرده و گفت عموما پاسخگوی مشکلات ایجاد شده نیستند و من خودم باید درسها را بخوانم و به فرزندم انتقال دهم. این مادر تمام بار مسئولیت آموزش فرزندش را روی شانههای خود دیده و خسته بود.
مادر امیرعلی که کم سواد بود، از ناآشنایی فرزندش به فضای مدرسه و ضعف بالای خود در انتقال مطالب بسیار ناراحت و کمانگیزه بود. این مادر که فرزند دیگرش در مدرسه بسیار موفق بود و از رتبههای برتر کنکور بود، خود را حامی عاطفی فرزندانش میدانست و نه لزوما حامی امور آموزشی. همین امر ایشان را بسیار خسته کرده بود.
نکات جالب درباره مدارس مجازی
مادر حسنا از جمله مادران حساس به مسائل اجتماعی در زمینه آموزش کودکان است این مادر در بررسی وضعیت خود و سایر مادران فامیل و آشنایان جمعبندی جالبی داشت که به صورت تیتروار به آنها اشاره می¬کنیم:
- افزایش تنش بین مادر و فرزند
- افزایش مسئولیتهای مادران و ایجاد اشکال در رسیدگی به آنها
- مشکلات مادران شاغل
- مشکلات مادرانی که چند فرزند دارند و همزمان امکانات و وقت کافی را نمیتوانند برای آنها فراهم کنند.
- مادران کم سوادی که توان پشتیبانی تحصیلی فرزندان را ندارند.
نگاه مادران درباره مدارس مجازی
یک مادر شاغل در ساعات برگزاری کلاس در منزل نیست و امکان همراهی کودک و یا نوجوانش را ندارد. چنین مادری محبور است از کلاسهای ضبط شده استفاده کند و در حالیکه همزمان مسئولیت تهیه شام و رفع و رجوع سایر امور منزل را دارد، باید فرزند و یا فرزندانش را نیز در تحصیل راهبری کند.
مادری که چند فرزند دارد، علاوه بر هزینه تامین چند وسیله الکترونیکی برای تحصیل، باید میان نیازهای متنوع فرزند خردسال، نوجوان و کودکش هماهنگی برقرار کند و علاوه بر آن سایر امور منزل را مدیریت کند. این حجم بالای مسئولیت کارایی و انگیزه او را تحت تاثیر قرار داده و این نیروی مولد و انرژیبخش پیشین اجتماعی را به عنصری پُرتنش تبدیل میکند.
عموم مادران به تمرکز پایین فرزندان حین کلاس آنلاین اشاره کردند و آسیبهای جسمی ناشی از خیره شدن به صفحات الکترونیک، نشستن بعضا طولانی و ندیدن واکنشهای بدنی و واقعی معلمان و سایر دانشآموزان را علت منزوی شدن و تنها شدن بیش از حد فرزند خود اعلام کردند.
گرچه هم مادران و هم فرزندان از امکان بازپخش مجدد کلاسها به عنوان راه خوبی برای یادگیری بهتر، به عنوان یک امتیاز یاد کردند اما مزایای از دست رفته آموزش حضوری را غیرقابل توصیف و جایگزینی دانستند.
عموم مادران به اینکه حقوق و یا پاداشی برای این وظیفه خطیر، جایگزینی نسبیِ معلم، دریافت نمیکنند و باید کارهای جدید مهمی را همراه وظایف پیشین انجام دهند اشاره کرده و آن را مایوس کننده میدانستند.
علاوه بر آن، تنش و دعواهای زیادی بین آنها و فرزندان را وجود داشت. تنها انگیزه آنها نگرانی برای آینده فرزندانشان بود والا هیچ پاداشی که رفع کننده خستگی این همه مسئولیت باشد برای آنها درنظر گرفته نشده است.
سوالات والدین درباره مدارس مجازی
در میان اظهارات پراکنده عموم والدین در پاسخ به سوالهای ما موضوعاتی دیده شد که به صورت کلی به آنها اشاره میکنیم:
این مادران حجم کتابهای درسی را زیاد عنوان کرده و در آموزش غیرحضوری عملیاتی کردن آنها را غیرممکن دانستند. بنابراین تغییر عناوین درسی و یا ساماندهی متفاوتی از سرفصلهای درسی را پیشنهاد کردند.
روش سنتی تدریس که معلم در آن به صورت متکلم وحده است، تدریجا بهتر است جایش را به آموزش و ارتباط دوطرفه بدهد تا امکان استفاده مثمر وسایل آموزشی مدرن همچون ویدیوهای متنوع، اردوهای آموزشی، آزمایشهای فردی، کارگاههای خارج از مدرسه و یا در مدرسه باشد.
چنین تغییرات و فعالیتهایی دانشآموز را از انفعال فعلی درمیآورد و میتواند در شرایط مختلف همچون شرایط از راه دور هم پذیرای آموزش باشد. از همه مهمتر آموزش انعطافپذیر با تمرین شیوههای متنوع امکان کارایی دارد و یک شیوه را نمیتوان همیشه کارا دانست.
حتی کرونا نتوانست کلیشه یادگیری نمرهمحور و هراسهای آن را تعدیل کند. موضوع نمرهمحوری و امتحانات روتین قبلی با ساماندهی گروههای تقلب از سوی دانشآموزان پیگیری شده و یکی از مهمترین ضعفها بود.
البته برخی معلمها و مدارس شیوههای ابتکاری در برگزاری و کنترل داشتند اما چرا این ساختار خود مورد بازبینی قرار نمیگیرد و یادگیری به شیوه کاراتری سنجیده نمیشود؟
موضوعهایی درباره مدارس مجازی
استفاده از وسایل الکترونیکی که ماهیتا در فرهنگ جاری جامعه جهت سرگرمی بودند، و هماکنون وسیله یادگیری شدند باعث شده خانوادهها ترس زیادی از کلاس درس داشته باشند چراکه فرزندان آنها همزمان به بسیاری فضاها دسترسی دارند.
آسیبهای جسمی ناشی از استفاده طولانی از این تجهیزات و اختلال در یادگیری کودکان یکی از نکات مهم علمی است. طبق اظهارنظر یک پدر جراح مغز و اعصاب، تجهیزات الکترونیکی و شیوه عملکردشان، نحوه یادگیری را تحت تاثیر قرار داده و سبب میشوند مطالب امکان ثبت و ماندگاری ضعیفی داشته باشند. موضوعی که بسیاری مادران آن را به عنوان فراموشی زودهنگام مطالب تایید میکردند.
مسئله عدم تمرکز دانشآموزان در کلاس درس مجازی امری بود که تمامی مادران را نگران کرده بود. این مادران تلویحا پذیرفته بودند فضای خانهای که در آن کودکان دیگر سروصدا میکنند و یا جو آموزشی ندارد نمیتواند تمرکز دانشآموز را فراهم کند
در کلاس درس صحبت معلم با شاگردان دیگر و تعاملات عمومی خود جنبه آموزشی داشته و توجه دانشآموزان خارج از سیکل ارتباطی را جلب میکند، اتفاقی که در منزل امکان آن نیست و کودک بخردانه بازی را به معطلی پای کامپیوتر ترجیح میدهد.
فضای گفتوگو درباره مدارس مجازی
در نهایت گفتوگوی صمیمانه با این والدین نشان داد اگر حوزه عمومی را مورد پرسشهای جدی درباره وضعیت خود قرار دهیم و فضای گفتوگو را ایجاد نماییم، امکان دسترسی به تنوعهای اجتماعی را خواهیم داشت.
آگاهی از تنوعهای موجود سبب میشود در سیاستگذاریهای کلان و اجرای آنها دقت بیشتری انجام گیرد. هرچه در سیاستگذاریها دقیقتر عمل کنیم، قطعا جامعهای بالنده خواهیم داشت چون از تمام ظرفیتها استفاده کردیم.
امید است این پژوهش کوچک و توجه به حوزه عمومی مدخلی برای سایر پژوهشها شود، و گروههای مختلف اجتماعی امکان بروز نظرات و خلاقیتهای خود را داشته باشند.
همچنین آرزو میکنیم سیاستگذاران کلان کشور به این صحبتها بیشتر توجه کنند تا بهینهتر عمل کنند و فاصله جهان معنایی آنها و حوزه عمومی در جهت افزایش بهرهوری اجتماعی، کاهش یابد.
خبرنگار: انسیه حیدری